MONDROS  MÜTAREKESİNE  TEPKİLER VE CEMİYETLER

 

MİLLİ  CEMİYETLER:

 1.Trakya Paşaeli Cemiyeti:

ð                  Mavri Mira Cemiyetinin Trakya’ya yönelik ola­rak yürüttüğü bölücü faaliyetlere karşı kurulmuştur.

ð                  İstanbul ve boğazların işgal edilmesi bu cemiyetle Anadolu’nun bağlantısını kesmiştir.

ð                  Bu cemiyet Osmanlı Devleti’nin yıkılması halin-de Trakya’da bir cumhuriyet kurmayı planlamakta­dır.

ð                  Edirne Kongresini düzenlemiştir.

 2. İzmir Müdafa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti:

ð                  Ege Bölgesinde Yunanlıların bölücü faaliyetlerine karşı çalıştı

ð                  2-9 Mart 1919 tarihinde İzmir’de Müdafa-i Hu­kuk Kongresini düzenledi.

3.Kilikyalılar Cemiyeti:

ð                  Adana ve civarının Ermeni ve Fransızlara karşı bütünlüğünü korumak için kuruldu

4. Redd-i İlhak Cemiyeti:

ð                  İzmir’in işgaline tepki olarak kuruldu

ð                  Balıkesir ve Alaşehir kongrelerini düzenleyerek Ege Bölgesini örgütledi

ð                  Kuvay-ı Milliye’i harekete geçirerek silahlı dire­niş başlattı.

5.Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti:

ð                  Orta ve Doğu Karadeniz’deki Rum ve Ermeni faaliyetlerine karşı kuruldu.

ð                  Erzurum Kongresinin toplanmasında yardımcı oldu.

ð                  Erzurum Kongresinde Doğu Anadolu Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşti.

 

6.Milli Kongre Cemiyeti:

ð                  İstanbul’da kuruldu

ð                  İlk defa kuvay-ı milliye tabirini kullandı

ð                  Milli mücadele için birleşmeyi savundu

ð                  Genelde basın yayın yoluyla propagandayı ilke edinip; silahlı direnişe karar vermedi

ð                  16 Mart 1920’de İstanbul’un işgaliyle bu cemiyet dağıldı

 

7.Doğu Anadolu Müdafa-i Hukuk Cemiyeti:

ð                  Doğu Anadolu’nun Ermenilere karşı bütünlüğünü korumak için kuruldu

ð                  XV. kolordunun Erzurum’da dağılmamış halde olması bu cemiyeti daha da etkin hale getirdi.

ð                  Erzurum Kongresini düzenledi

ð                  Le Pays gazetesini çıkardı.

ð                  Cemiyet; Türkleri azınlıklara göre daha güçlü tutmak için şu kararları aldı:

1-İşgallere karşı direnilecektir.

2-Basın yayın yoluyla propaganda yapılacaktır

3-Bölge dışına göç edilmeyecektir.

4-Bilim, iktisat ve din teşkilatları kurulacaktır.

  Milli Cemiyetlerin Özellikleri:

ð                  Türk halkının Mondros Mütarekesine ilk tepkisi­dir.

ð                  Basın yayın faaliyetlerinin elverişli olmasından, elçiliklerin varlığından ve merkez durumunda ol­masından dolayı İstanbul’u merkez edindiler

ð                  Milli mücadeleye örgütsel zemin hazırladılar

ð                  Halk arasında milli bilinci uyandırdılar

ð                  İşgalleri ve azınlıkların bölücü faaliyetlerini ön­lemeye çalıştılar

ð                  Bölgesel niteliklidirler

ð                  Mustafa Kemal gibi birleştirici bir liderden yok­sun oluşları en büyük eksiklikleridir.

ð                  İstanbul hükümetine bağlı olmadıkları gibi; karşı da değillerdir.

ð                  Sivas kongresinden önceki en büyük eksiklikleri tek elden idare edilmemeleridir.

ð                  Türkçülük duyguları ile kurulmuşlardır.

ð                  Genellikle ittihatçılar tarafından kurulmuşlardır.

ð                  Programları bölgesel kurtuluşa yöneliktir. Bütünü kapsayan plan ve programları yoktur.

ð                  Önce basın yayın yoluyla propagandayı ilke edin­diyseler de; kanlı işgallerin başlamasıyla silahlı mücadeleyi başlattılar.

ð                  Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumeli Cemiyeti adı altında birleştiler

  AZINLIKLARIN KURDUĞU CEMİYETLER

1. Mavri Mira:

ð                  Fener Rum patrikhanesi tarafından kuruldu

ð                  Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırmayı ve Ege’de ilerleyen Yunanlılara yardım ederek Batı Anadolu ve Trakya’yı Yunanistan’a katmayı amaç­lıyordu. (megale idea)

ð                  Yunan Kızılhaçı, Göçmenler Komisyonu ve Rum izcilik kuruluşları bu cemiyetin alt kollarıydı

2.Pontus Rum Cemiyeti:

ð                  1904’de Merzifon’da Amerikan kolejinde kuruldu

ð                  Batum’dan Sinop’a kadar uzanan ve merkezi Samsun veya Trabzon olabilecek bir Rum devleti kurmayı amaçlıyordu.

Açıklama:

  MÖ 281’de kurulan Pontus Devletini MS 63’de Romalılar yıktı. 1204’de tekrar kurulan Pontus Devletini 1461’de ise Fatih yıktı.

3.Kardos Cemiyeti:

ð                  Bu cemiyet Rum göçmenlerine yardımcı olmak görüntüsü altında Pontus Cemiyetine yardımcı oluyordu

 4.Etnik-i Eterya Cemiyeti:

ð                  Bu cemiyet bağımsız Yunanistan’ı oluşturmak için 1814 yılında Filiki Eterya adıyla kurulmuştur.

ð                  Dünya Savaşından sonra ise Yunanistan’ı bü­yütmek ve Bizans Devletini kurmak için çalıştı

5.Hınçak ve Taşnak Sütyun Cemiyetleri:

ð                  Doğu Anadolu toprakları, Çukurova toprakları ve Kara Deniz bölgesinin bir kısmını Ermenistan’a katmak için çalıştılar

 

6.Makabi-Alyans İsrailit Cemiyetleri:

ð                  Yahudi devleti için çalışmışlardır.

ð                  Ekonomik çıkarlarının korunması ön planda ol­muştur.

7. Rum-Ermeni Birlik Komitesi:

ð                  Rum ve Ermeni cemiyetleri arasındaki koordi­nasyonu sağladı

NOT:

Azınlıklar Türkleri Hıristiyan katliamı yapı­yor olarak göstererek Anadolu’nun işgalini başlat­mak istediler. Azınlıklar giriştikleri yıldırma faali­yetleri ile hedefledikleri bölgelerden Türkleri kaçı­rarak ilgili bölgelerde çoğunluk olmak istediler. 

 Azınlık Cemiyetlerinin Özellikleri:

ð                  Wilson Prensiplerinden ilham aldılar

ð                  Mondros Mütarekesi çalışmaları için uygun ze­min oluşturdu

ð                  Osmanlı ülkesini sömürmek isteyen işgalciler tarafından kullanıldılar

ð                  Kiliseleri ve yabancı okullarını üs edindiler

ð                  İşgal devletlerinden yardım gördüler

ð                  Çıkardıkları olaylar ile TBMM’yi meşgul ettiler

 

MİLLİ VARLIĞA DÜŞMAN CEMİYETLER

 

1.Sulh ve Selamet-i Osmaniye Cemiyeti:

ð                  Kurtuluşun padişahın emirlerine bağlı kalmakla mümkün olacağını savunmuştur.

 

2.Teali İslam Cemiyeti:

ð                  Kurtuluşun halifenin emirlerine ve İslam’ın pren­siplerine uymakla mümkün olacağını savunmuştur.

 3.İngiliz Muhipleri Cemiyeti:

ð                  Kurtuluşun İngilizlerin himayesi ile mümkün olacağına inanıyordu

ð                  Bu cemiyet hükümet tarafından da desteklenmiş­tir.

 

4.Wilson Prensipleri Cemiyeti:

ð                  Bu cemiyetin taraftarları Wilson ilkelerinden ilham almıştır

ð                  Kurtuluşun ABD mandasına girmekle mümkün olacağına inanmışlardır.

 

5.Kürt Teali Cemiyeti:

ð                  Bu cemiyetin taraftarları halifeye bağlı olarak bir Kürt devleti kurmayı planlamışlardır.

 

6.Hürriyet ve İtilaf Fırkası:

ð                  1911 yılında İttihat ve Terakki Partisine karşı kuruldu

ð                  1918’den itibaren yönetimde etkili olmaya baş­ladı

►Anadolu hareketini İttihatçıların hareketi olarak gören parti Kurtuluş Savaşına karşı gelişin liderli­ğini üstlendi.

                           

İŞGALLER

İşgaller Mondros Mütarekesine dayanılarak başlamıştır. İşgallere 15 Mayıs 1919’da Yunanistan da katıldı. 3 Kasım 1918’de Musul’u işgal ederek İngilizler işgal faaliyetlerini başlattılar. 13 Kasım 1918’de ise Yunanlılar da içinde olmak üzere İtilaf donanması İstanbul’u filen işgal etti.

İngiliz İşgal Bölgeleri: Çanakkale, Musul, Batum, Antep, Maraş, Konya, Bilecik, Samsun, Merzifon

 

Fransız işgal Bölgeleri: Adana, Dörtyol, Mersin, Osmaniye, Afyon, Antep, Maraş, Urfa

 

İtalyan İşgal Bölgeleri: Antalya, Kuşadası, Fet­hiye, Marmaris, Bodrum

         

 İZMİR’İN İŞGALİ (15 MAYIS 1919)

               

Yunanlılar Paris Konferansına verdirttikleri karar doğrultusunda İzmir’i işgal etmişlerdir.

 İşgalin Önemi:

1.                  Kuva-yı Milliye ortaya çıkmaya başladı

2.                  Milli bilinç uyandı

3.                  Halkı Milli Mücadele için örgütlemek kolaylaştı

4.                  Mitingler düzenlendi

5.                  Redd-i İlhak Cemiyeti kuruldu

Amiral Bristol Raporu: İzmir’in işgali dünya kamuoyunda büyük bir yankı ve kınamaya sebep olunca olayın sorumlusu durumunda olan İtilaf devletleri kamuoyunu yatıştırmak ve İzmir bölge­sindeki durumu  öğrenebilmek için bölgeye Amiral Bristol önderliğinde bir rapor heyeti göndermişler­dir.

 

Bristol Raporunun İçeriği:

ð                  Bölgedeki olayların sorumlusu Türkler değil; Rumlardır.

ð                  Bölgede Türkler çoğunluktadır.

ð                  Yunanlıların bölgeyi işgali ilhaka yöneliktir. Bölgenin güvenliğini sağlamaya yönelik değildir.

ð                  Bölgeden Yunanlılar çekilerek; bölgeye İtilaf devletlerinin güvenlik birlikleri yerleşmelidir.

  Bristol Raporunun Önemi:

ð                  Yunanlıların Paris Konferansına yalan rapor ver­diği ortaya çıkmıştır.

ð                  Yunan işgalinin niteliği dünyaya duyurulmuştur.

ð                  İşgalin gereksiz ve haksız olduğu belirtilmiştir.

ð                  İlk defa uluslararası bir belge Türk Milli Müca­delesinin haklılığını göstermiştir.

 

Kuva-yı Milliye: İşgaller karşısında halkın hare­kete geçerek kendi bölgelerini korumaya çalışması hareketidir. Osmanlı Devleti’nin işgaller karşısında tepkisiz kalması halkı harekete geçirmiştir.

 

Kuva-yı Milliyenin Özellikleri:

1.                  İşgallere tepki olarak ortaya çıktı

2.                  Bölgesel olarak hareket ettiler

3.                  Düzenli ordu kurulana kadar düşmanı oyaladılar

4.                  Düzenli ordunun temelini oluşturdular

5.                  TBMM’ye karşı oluşan isyanları bastırdılar

6.                  Desteğini halktan aldı

7.                  Tutarsız davranışları halk ile kuva-yı milliyenin vurucu gücü olan milislerin arasını açtı

8.                  Ortaya çıkışında işgaller ve işgaller karşısında Osmanlı Devletinin tepkisizliği etkili oldu

9.                  Milli cemiyetlerin silahlı koludur

10.               Disiplin ve birlikten yoksun oluşları en büyük eksiklikleridir.

 İşgalcilerin İşgallere Hazırladığı Zemin:

ð                  Mondros Mütarekesine 7 ve 24. maddeler kondu

ð                  Osmanlı ordusu terhis edildi

ð                  Osmanlı’nın savaş araç ve gereçleri kontrol altına alındı

ð                  Haberleşme ve ulaşım kontrol altına alındı

ð                  Osmanlı yönetimi denetim altına alındı

ð                  Boğazlar denetim altına alınarak Anadolu ile Rumeli’nin bağlantısı kesildi

ð                  Azınlıklar kışkırtıldı

NOT: İşgallere karşı ilk tepki 19 Aralık 1918’de Hatay’a bağlı Dörtyol’un Karakese Köyü’nde Mehmet Kara’nın Fransızlara attığı kurşundur.

NOT:Batı cephesinde ilk kuva-yı milliye direnişi ise Ali Çetinkaya komutasında Ayvalık’ta, Yunanlılara karşı, geçekleştirdi.

 

KURTULUŞ SAVAŞI’NA HAZIRLIK ve I.TBMM DÖNEMİ

MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919)

ð                  Orta ve Doğu Kara Deniz Bölgesinde Pontus Rum Cemiyetinin çalışmaları sonucunda bölgedeki Rum halkı karışıklıklar çıkarıyor ve olayın sorumlusu olarak da Türk halkını gösteriyorlardı. Bu durum karşısında İngilizler, Osmanlı hükümetine bölgede güvenliğin sağlanmasını; aksi takdirde, bölgeyi işgal edeceklerini bildirdiler. Rumların da zaten bek­lentisi, bölgenin İngilizler tarafından işgal edilerek Rumların işlerinin kolaylaştırılmasıydı.

ð                  Bölgede güvenliğin sağlanması ile İstanbul yöne­timi IX. Ordu Müfettişliğine getirerek Mustafa Kemal’i görevlendirdi. Mustafa Kemal bölgede hare­ket edebilmek için IX. Ordu Bölgesindeki sivil makamlara da emir verme yetkisini aldı.

 

Mustafa Kemal’in Görevi:

1.                   Görev bölgesindeki orduları terhis etmek

2.                   Asayiş ve güvenliği sağlamak

3.                   Halkın elindeki silah ve cephaneyi toplamak

4.                   Halka silah ve cephane dağıtan kuruluşları orta­dan kaldırmak

 

Mustafa Kemal’in Samsun Raporu:

1.                  Rumlar emellerinden vazgeçerse; bölgede asayiş kendiliğinden sağlanır

2.                  Türklüğün yabancı himaye ve kontrolüne taham­mülü yoktur

3.                  İzmir’in işgali haksızdır ve geçicidir.

4.                  Millet, milli hakimiyet esasını ve Türk milliyetçi­liğini kabul etmiştir. Bunu gerçekleştirmeye çalışa­caktır.  

 Samsun’a Çıkışın Önemi:

ð                  Mustafa Kemal milli mücadeleyi başlattı

ð                  Mustafa Kemal için “Ya istiklal! Ya ölüm!” pa­rolası benimsendi

ð                  Kurtuluşun ulusal olacağı vurgulandı

 HAVZA  GENELGESİ (28 MAYIS 1919)

ð                  Samsun bölgesini, İngiliz ve Rumların varlığından dolayı, milli mücadele çalışmalarının başlaması için uygun görmeyen Mustafa Kemal; Samsun’dan Havza’ya hareket etti.

ð                  Anadolu’daki komutanlarla da irtibat kurarak orduların terhis edilmemesini sağlamaya çalışan Mustafa Kemal, Havza’da, milli bilincin uyanması ve İtilaf devletlerinin Türk halkının tepkisini gör­mesi için İzmir’in işgalini protesto eden bir miting düzenledi. Bu tür mitinglerin tüm yurtta da yapıl­masını istedi.

  Açıklama:

1.                  Mustafa Kemal İzmir’in işgalini halkın uyarıl­ması ve birleştirilmesi için kullanmak istemiştir.

2.                  Mustafa Kemal’in isteği üzerine bundan sonra mitingler düzenlenmesi, Mustafa Kemal’in lider olarak benimseneceğini göstermektedir.

3.                  Mustafa Kemal’e Havza’daki faaliyetlerinin so­nucu olarak; İngilizlerin baskısıyla, 8 Haziran 1919’da İstanbul hükümetinden, kendisini İstan­bul’a geri çağıran bir telgraf geldi.