İÇ İSYANLAR

Sebepleri:

►İşgal devletlerinin işgallerini yerleştirmek iste­mesi

►Osmanlı yönetiminin Mustafa Kemal ve arka­daşlarını etkisiz duruma getirmek istemesi

►TBMM’nin halktan yeni fedakarlıklar istemesi

►İtilaf devletlerinin milli mücadeleyi iç karışık­lıklarla yıpratmak istemesi

►Osmanlı ordusunun terhis edilmiş olmasından dolayı asayişsizlik olması

►Bazı kuva-yı milliyecilerin tutarsız davranışları

►Bazı milli mücadelecilerin tutarsız davranışları

►Milli mücadele politikasının bazı çıkar çevrele­rini rahatsız etmesi

►Azınlıkların emelleri

►Bazı kuva-yı milliyecilerin düzenli ordunun em­rine girmek istemeyişi

 İstanbul Hükümetinin İtilaf Devletlerinin İs­teği Üzerine Düzenlediği İsyanlar:

Ahmet Anzavur İsyanı:

  Sebep:

►İngilizlerin, milli mücadelecileri Çanakkale Bo­ğazı çevresine yanaştırmak istemeyişi

►İstanbul yönetiminin milli mücadeleden duy­duğu tedirginlik

  Özellikleri:

►İsyan Marmara’nın güneyinde Susurluk civa­rında çıkmıştır.

►Milli mücadelecilere karşı bölgedeki Çerkezler kışkırtıldı

►İsyan TBMM açılmadan önce başladı

►Saltanat yanlısı bir isyandır

►İsyan önce Çerkez Ethem tarafından bastırıl­dıysa da; Ahmet Anzavur tekrar isyan çıkardı. Bu isyanı ise Ali Fuat Cebesoy 20 Mayıs 1920’de ke­sin olarak bastırdı.

  Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) İsyanı:

  Sebepleri:

►İngilizlerin, milli mücadelecileri Boğazlar çev­resine yanaştırmak istememesi

►İstanbul yönetiminin duyduğu tedirginlikler

  Halifelik ordusu denilen isyancı birliğini Süley-man Şefik İngilizlerin istek ve desteği ile hazır­ladı. Birliğin oluşturulmasında genellikle Enver Paşa’nın ordudan tasfiye ettiği eski subaylar kul­lanıldı.

  Özellikleri:

►İsyan Adapazarı civarında başladı

►Çerkez Ethem ve Refet Bele tarafından bastırıldı

►İsyanın bastırılması sonucunda Kuva-yı İnziba­tiye birliğinin çoğu milli mücadele saflarına geçti

  Açıklama: Ahmet Anzavur ve Kuva-yı İnziba­tiye İsyanlarının başarısız olması İngilizlere; İs­tanbul hükümetinin isyan düzenleme konusunda başarısız olduğunu gösterdi; ki bundan sonra İn­gilizler kendileri isyan düzenlettirmeye başladılar.

  NOT:28 Nisan 1920’de Anadolu’da padişah adına asayiş sağlamak için Anadolu Fevkalade Müfettişliği kuruldu.

  İstanbul Yönetimi ile İşgalcilerin Düzenlettir­diği İsyanlar:

  Bozkır- Zeynelabidin İsyanı (27 Eylül-4 Ekim 1919) :

  Özellikleri:

►Milli mücadeleye karşı çıkan ilk isyandır

►Padişah taraftarı bir isyandır

►Konya havalisinde çıkmıştır.

  Bolu-Düzce Ayaklanması:

  Özellikleri:

►12 Nisan 1920’de başladı

►Çerkez Ethem tarafından bastırıldı

Çapanoğulları İsyanı (15 Mayıs-27 Ağustos 1920):

 Özellikleri:

►Yozgat, Çorum ve Tokat havalisinde etkili oldu

►Bölgedeki Aleviler de kullanılmak istendi

►Çerkez Ethem tarafından bastırıldı

  Delibaş Mehmet-Konya İsyanı (2 Ekim-15 Ka­sım 1920):

  Özellikleri:

►Halifelik taraftarı bir isyandır

►Konya ve Isparta’da etkili oldu

►İsyanın çıkarılmasında İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlılar etkili oldu

►Milli kuvvetler karşısında tutunamayan Delibaş Mehmet önce Fransızlar sonra Yunanlılara sığın­mıştır.

 Cemil Çeto İsyanı (17 Haziran 1920):

  Özellikleri:

 

Milli Aşireti İsyanı (8 Haziran 1920):

  Özellikleri:

►Fransızlardan destek almıştır

  Koçgiri İsyanı :

  Özellikleri:

►Kemah ve Divriği’de etkili oldu

►Bu isyanı II. İnönü Savaşı döneminde kurulmuş olan merkez ordusu bastırdı

 Ali Batı İsyanı (11 Mayıs-18 Ağustos 1919):

  Özelikleri:

►Diyarbakır’da etkili oldu

►Ali Batı çatışma esnasında öldürüldü

 

Çopur Musa İsyanı:

  Özellikleri:

►İsyan Afyon’da çıktı

►İsyanın çıkmasında Yunanlıların kışkırtmaları da etkili oldu

►İsyan Refet Bele tarafından bastırıldı

 

Kuva-yı Milliyecilerin Çıkardığı İsyanlar:

  Demirci Mehmet Efe İsyanı:

Özellikleri:

►Yunanlılara karşı başarılı mücadeleler vermiş olan Mehmet Efe, düzenli ordu kurulurken ilk günlerde düzenli ordunun emrine girmek istemedi

►Demirci Mehmet Efe ikna edildi ve efeleriyle birlikte düzenli ordunun emrine alındı.

  Çerkez Ethem İsyanı:

  Özellikleri:

►Yunanlılar karşı başarılı mücadeleler veren ve isyanların bastırılmasında büyük katkıları olan Çerkez Ethem düzenli ordunun emrine girmeyerek isyan etmiştir.

►Çerkez Ethem düzenli orduya karşı girdiği müca­delede başarılı olamayınca; 5 Ocak 1921’de Yu­nanlılara sığınmış; Çerkez Ethem’e bağlı birlikler ise 20 Ocak 1921’de düzenli ordunun emrine gir­miştir.

 Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar:

  Sebepleri:

►Osmanlı’dan toprak koparma düşüncesi

►Emellerinin olduğu bölgelerde çoğunluk olma düşüncesi ile, Türk milletini yıldırarak, bölgeden kaçırma

►İşlerini kolaylaştırma düşüncesi ile işgallere zemin hazırlama

►İşgal devletlerinin kışkırtmaları

  Ermeni isyanları Gümrü ve Ankara Antlaşmaları ile bitirilirken; Karadeniz’deki Rum isyanları Şubat 1923’e kadar devam etti.

 

TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler:

►İstanbul ile ilişkiler kesildi

►İstanbul hükümetinin icraatları yok sayıldı

►İstanbul’un halkı milli mücadelecilere karşı kış­kırtmak için yayınladığı fetvalara karşı; Ankara müftüsü Rıfat Börekçi fetva yayınladı

►Damat Ferit Paşa vatan haini kabul edildi

►29 Nisan 1920’ Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıka­rıldı

►18 Eylül 1920’de İstiklal Mahkemeleri kuruldu

►İsyanlara karşı Kuva-yı Milliye, merkez ordusu ve düzenli ordu kullanıldı

 

İsyanların Sonuçları:

►Anadolu daha fazla işgal altında kaldı

►Milli mücadelenin başarıya ulaşması gecikti

►Yunanlılar Anadolu’da daha fazla ilerledi

►Kardeş kanı akıtıldı

►Anadolu birliği zedelendi

►Ekonomik zayiatlar oldu

►İsyanları bastıran TBMM’nin otoritesi arttı

  Açıklamalar:

►İsyanları kışkırtanlar ve çıkaranlar kutsal değerleri kullandılar

►Padişah bağlılık milli mücadeleyi halka kötü gös­terdi

►Asker kaçaklarının bir kısmı isyanların insan gücünü oluşturdu

►Yunan ordusu dahi bazı dönemlerde halifelik ordusu olarak tanıtıldı

►İsyanların bastırılmasında TBMM’nin güçler birliği ilkesi etkili oldu

►TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlarda İstanbul yönetimi Milli Egemenliği; İşgalciler Milli Bağım­sızlığı hedef almıştır.

►Milli Aşireti TBMM açılana kadar milli mücadele taraftarıydı

►Mayıs 1919’da başlayan isyanlar 1921 yılı sonla­rına kadar devam etti.                 

SEVR  ANTLAŞMASI 

(10 AĞUSTOS 1920)

 

Antlaşmanın Osmanlı ile Geç İmzalanmasının Sebepleri:

1.                  Mondros Mütarekesinin kalıcı hükümler içermesi.

2.                  Osmanlı’yı paylaşmak isteyen devletlerin çıkar çatışmasına girmesi

3.                  İşgalcilerin iç isyanlar ve Yunan işgalinin sonu­cunu beklemesi

4.                  Kurtuluş Savaşının başlamış olması        

5.                  Yunanlıların İzmir’i işgal etmesinin paylaşım planlarını değiştirmesi

ð                  Osmanlı ile imzalanacak olan antlaşma Paris Kon­feransında İtilaf devletlerinin çıkar çatışmasından dolayı hazırlanamamıştı. Osmanlı ile imzalanacak olan antlaşmanın taslağı 24 Nisan 1920’de İtalya’nın San Remo kentinde hazırlandı. San Remo’daki konferansa Tevfik Paşa da gözlemci olarak katılmıştı.

ð                  İtilaf devletlerine göre Osmanlı ile imzalanacak olan antlaşma Türk halkını kısmen rahatlatır ve Mustafa Kemal’den koparırdı.

ð                  Yunan güçleri 22 Haziran 1920’de, imzalanacak olan antlaşmanın kabulüne zemin hazırlamak için, Milne Hattını aşarak; Bursa-Uşak çizgisinde hare-kete geçti. Yunanlılar 20 Temmuz 1920’de Doğu Trakya’yı işgal ettiler. (3 Kasım 1919’da İngilizler tarafından Yunanlıların güvenliğinin sağlanması ve Yunan işgalinin yerleşmesi için, İzmir, Aydın, Ma­nisa’nın bir kısmı, Soma ve Ayvalık’ın bir kısmını Yunan işgali altında bırakacak şekilde  çizilen ve Yunanlıların ve kuva-yı milliyenin karşılıklı olarak geçmesi yasaklanan hatta Milne Hattı denilir.)

ð                  Bu gelişmeler üzerine saltanat şurası meseleyi görüşmek üzere 22 Temmuz 1920’de toplandı. Yapılan şurada Rıza Paşa hariç tüm üyeler Sevr Ant­laşmasının imzalanması yönünde kararını bildirdi. Saltanat şurasının Sevr Antlaşmasını imzalamak istemesinde Bursa ve Doğu Trakya’nın işgal edil­mesi etkili oldu.

ð                  Antlaşmanın maddelerini hafifletmek için Damat Ferit Paşa Fransa’daki Sevr kasabasına gittiyse de etkili olamadı.

ð                  Sevr Antlaşmasını imzalamak için Rıza Tevfik, Reşat Halis ve Hadi Paşa’dan oluşan grup Fransa’ya gönderildi.

ð                  İşgalci devletler Sevr Antlaşmasının imzalanması ile Şark Meselesinin hallolacağına inanıyordu.

ð                  TBMM Sevr Antlaşmasını tanımadığı gibi; 19 Ağustos 1920’de aldığı kararla antlaşmayı imzala­yanları vatan haini kabul etti. Türk milletinin bu antlaşmaya cevabı ise kurtuluş savaşı oldu. Halk bu durum karşısında milli mücadelenin gereğini daha iyi anladı.

ð                  Padişah Sevr Antlaşmasının imzalanmasını kabul etmekle hukuka ve milli iradeye aykırı davranmış­tır. Çünkü; Kanun-ı Esasiye göre bir antlaşmanın imzalanabilmesi için Meclis-i Mebusanın onayının alınması gerekir. Sevr Antlaşması bu yönüyle hu­kuka aykırı olduğu gibi; Meclis-i Mebusanın aldığı Misak-ı Milliye kararları ile çeliştiği için milli ira­deye de aykırıdır. Türklerin çoğunlukta olduğu Anadolu’yu böldüğü için evrensel beyannamelere de aykırıdır. (Fransız İhtilalinin yaydığı fikirler ve Wilson Prensipleri)

 

433 Maddeden Oluşan Sevr Antlaşmasının İçeriği:

1-Osmanlı ülkesi; Giresun, Ordu, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Sinop, Kastamonu, Çankırı, An­kara, Eskişehir, Bolu, Zonguldak, Bilecik, İstanbul ve Kayseri’nin doğusu ile sınırlı kalıyordu.

2- Boğazlar her zaman bütün devletlerin gemilerine açık tutulacak, Türklerin hiç bir etkisinin bulunma­dığı, kendine has polis gücü, bütçesi ve bayrağı olan bir komisyon tarafından yönetilecek. (İlk defa Boğazların yönetimi için komisyon kurulması ka­rarı verilmiştir. Bu madde İstanbul’u güvenliksiz hale getirmiştir.)

3-Midye-Büyük Çekmece hattının batısı ve İzmir dahil Batı Anadolu Yunanistan’a verilecek

4-Doğu Anadolu’da sınırları Wilson tarafından çizilecek ve Karadeniz ile Ak Deniz’e çıkışı olan bir Ermeni devleti kurulacaktır.

5-Doğu Anadolu’da bir Kürt devleti kurulacaktır.

6-Antalya ve Konya havalisi İç Batı Anadolu’nun içlerine kadar İtalyanlara verilecektir.

7-Mardin, Urfa, Antep, Adana, Malatya ve Sivas dolaylarını birleştiren bölge ve Suriye Fransa’ya verilecektir.

8-Hicaz hariç olmak üzere Arabistan ve Musul İngiltere’ye verilecektir.

9-Rodos ve On İki Ada İtalya’ya; Ege Adaları Yu­nanistan’a verilecektir.

10- Brest Litovsk Antlaşması tanınmayacaktır.

11-Osmanlı ordusunun mevcudu 50700’ü geçme­yecek; askerlik mecburi olmaktan çıkarılacak, deniz gücü 13 ufak gemiyi geçmeyecek, orduda tank, ağır makineli tüfek, top ve uçak bulunmayacaktır.

12-Osmanlı maliyesini işgalcilerin oluşturacağı bir komisyon düzenleyecektir.

13-Kapitülasyonlar genişletilerek bütün devletlere verilecektir.

14-Azınlık hakları artırılacak; azınlık haklarının garantisi için bir komisyon kurulacaktır.

15-Osmanlı savaş tazminatı ödeyecektir.

 Antlaşmanın Önemi:

►Osmanlı Devleti sömürge durumuna getirildi

►İşgalciler şark meselesini hallettiklerine inandı

►Halkın direnme gücü kamçılandı

►Türk milleti İstanbul yönetimine ve İngilizlerle güvenilemeyeceğini bir defa daha anladı.

►Azınlıklar emellerine ulaştığını zannetti.

 

Açıklamalar:

►Osmanlı yönetimine göre Sevr Antlaşması tama­men yok olmaktan daha iyiydi

►Bu antlaşma Ayastefanos Antlaşması gibi geçersiz ve uygulanmayan bir antlaşmadır.