AMASYA GENELGESİ-TAMİMİ  (22 HAZİRAN 1919)

 

Sebep:

 

Ülkenin içinde bulunduğu durumu millete duyura­rak milleti bağımsızlık ve egemenlik için mücade­leye çağırmak.

Genelgenin Hazırlayıcıları:

 

Mustafa Kemal, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, Kazım Karabekir(Erzurum’da)   

 

Genelgenin Maddeleri:

1-Yurdun bütünlüğü ve milletin istiklali tehlikede­dir.

Açıklama:

ð                  Durum ve Kurtuluş Savaşının gereği ortaya kon­maktadır.

ð                  Kurtuluş Savaşının bölgesel değil; bütünsel ol­duğu vurgulanmıştır.

ð                  Bölücülere ve bölgesel kurtuluşu amaçlayanlara bir tepkidir.

2-İstanbul’daki hükümet baskı altında olduğundan dolayı, üzerine almış olduğu sorumluluğun gerekle­rini yerine getirememektedir. Bu durum  milletimizi yok olmuş gibi gösteriyor.

Açıklama: 

ð                  İlk defa İstanbul hükümetine tepki gösterilmiştir.

ð                  İstanbul hükümetinin bu tutumu da durumun bir parçası olarak belirtilmiştir.

Uyarı:

Mustafa Kemal Milli Mücadele esnasında milli güçte bölünme yaşanmaması için padişaha karşı doğrudan tepki göstermeyip; tepkilerinde İs-tanbul hükümetini hedef almıştır.

3- Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

Açıklama:

ð                  Milli egemenlik fikri ilk defa üstü kapalı bir şe­kilde vurgulandı.

ð                  Kurtarıcı olarak, padişah, mandacı ve himayeci devletlerin yerini milletin kendisi aldı.

ð                  Kaderine razı olmaya bir karşı çıkış vardır.

ð                  İleride milli egemenliğe dayalı devletin kurulaca­ğına dair ilk işaretler verilmiştir.

ð                  Mustafa Kemal’in Türk milletine güvendiği ve mücadeleyi millete mal etmek istediği anlaşılmak­tadır.

4-Milletin durum ve davranışını göz önünde tutmak ve haklarını dile getirip bütün dünyaya duyurmak için her türlü etki ve denetimden kurtulmuş milli bir kurulun varlığı gereklidir.

Açıklama:

ð                  İlk defa heyet-i temsiliyenin kurulması istenmek­tedir.

ð                  Kurtuluş savaşına, kişisellikten çıkarılarak, ulusal karakter kazandırılmaya çalışılmaktadır.

ð                  Genelgenin ihtilalci yönü görülmektedir.

5-Anadolu’nun her yönden güvenli yeri olan Si­vas’ta milli bir kongre toplanmalıdır.

Açıklama:

ð                  Ulusal bir kongrenin toplanması istenmiştir.

ð                  Milli birlik ve beraberliğin sağlanması amaçlan­mıştır.

6- Kongreye her sancaktan milletin güvenini ka­zanmış üç delege katılmalıdır. Delegeleri müdafa-i hukuk cemiyetleri ve belediyeler seçmelidir. dele­gelerin kongreye geliş güzergahları ve zamanları milli bir sır olarak saklanmalıdır.

 Açıklama:

ð                  Kararların ulusal olması amaçlanmıştır.

ð                  Delegelerin milletin güvenini kazanmış kişilerden olmasının istenmesi kongrede alınacak kararların bütün millet tarafından kabul edilebilmesi içindir.

ð                  Delegelerin milli mücadele taraftarı olması için delegelerin müdafa-i hukuk cemiyetleri tarafından belirlenmesi istenmiştir.

ð                  Delegelerin seçimle belirlenmek istenmesi ileride seçime dayalı bir sistemin olabileceğini de göster­mektedir.

7-Doğu ileri adına 10 Temmuz 1919’da Erzu­rum’da bir kongre toplanacaktır. Bu tarihe kadar diğer illerin temsilcileri de Sivas’a gelebilirlerse; Erzurum kongresine katılmış olan delegeler Sivas’a hareket edecektir.

 Amasya Genelgesinin Önemi:

1.                  Kurtuluş Savaşının gereği( Ülkenin bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.); amacı ( Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlık ve egemenliğinin sağlanması) ve yöntemi ( Mücadeleyi halk yapa­caktır.)

2.                  İşgalciler ve İstanbul hükümetine bir tepkidir.

3.                  Milli mücadelenin programıdır.

4.                  Mustafa Kemal’in millete ilk çağrısıdır.

5.                  Türk inkılabının ihtilal safhası başlamıştır.

6.                  Kurtuluşun tek elden yürütülmesi için ortam ha­zırlanmaya çalışılmıştır.

7.                  Milli bağımsızlık hukuki  yönden belgelere bağ­lanmıştır.

8.                  Evrensel haklar dile getirilmiştir.

9.                  Mustafa Kemal bu genelgeyi yayınlayarak ilk defa İstanbul’un verdiği yetkileri aşmıştır.

 Açıklamalar:

ð                  Amasya Genelgesinin yayınlanmasından sonra içişleri bakanı Ali Kemal, Mustafa Kemal’e göre­vinden alındığını ve İstanbul’a geri dönmesi gerek­tiğini bildirdi. Vakit kazanmak isteyen Mustafa Kemal ise “ Ben sadece padişahtan emir alırım” di-yerek karşılık vermiştir. 7-8 Temmuz 1919 günü İs-tanbul’dan Mustafa Kemal’in görevden alındığına dair telgraf geldi. Mustafa Kemal ise 8-9 Temmuz 1919 günü askerlik mesleğinden ayrılarak sine-i  millete döndüğünü bildirdi.

ð                  Amasya Genelgesinin esasları ilk defa Erzurum Kongresinde karara dönüştü.

ð                  Genelgeden sonra, İstanbul’un Anadolu’ya ege-men değil tabi olması gerektiği bildirildi.

ð                  Genelgenin uygulanması ile ordu mensuplarının görevlendirilmesi Türk ordusunu da ihtilalin içine çekmiştir.

                       

ERZURUM  KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919)

 

Erzurum Kongresi Doğu Anadolu Müdafa-i Hu­kuk Cemiyeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti tarafından Rum ve Ermenilere karşı Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesinin bütünlüğü­nün korunması için toplanmıştır.

 

Kongrede Alınan Kararlar:

1-Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez

  Açıklama:

ð                  Bu madde Sivas Kongresi ve Misak-ı Milli karar­larının da ilk maddesidir.

ð                  Bölgesel amaçlı olarak toplanan kongre bütünü ilgilendiren karar almıştır.

ð                  Bütün bölücülere tepki gösterilmiştir.

2-Her türlü yabancı müdahalesine karşı millet birlik olarak kendisini müdafa edecektir.

3-Vatanın ve istiklalin muhafaza ve teminine muk­tedir olamadığı takdirde gayeyi temin için Ana­dolu’da geçici bir hükümet kurulacaktır. Hükümeti milli kongre seçecektir. Kongre toplantı halinde değilse; seçim işini temsil heyeti yapacaktır.

Açıklama:

ð                  İlk defa geçici hükümetten bahsedildi

ð                  İlk defa açıkça yeni bir devletten bahsedildi.

4-Kuva-yı Milliyeyi amil, irade-i milliyeyi hakim kılmak esastır.

Açıklama:

ð                  İlk defa millet iradesinden açıkça bahsedildi.

5-Hıristiyan azınlığa siyasi hakimiyetimizi zedele­yici ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar veri­lemez.

6-Manda ve himaye kabul edilemez

Açıklamalar:

ð                  Bağımsızlığın koşulsuz olarak sağlanacağı vur­gulanmıştır.

ð                  Mandacılığa ilk defa tepki gösterilmiştir.

7-Milli meclisin derhal toplanmasına ve hükümet işlerinin meclisin denetimi altında yürütülmesine çalışılacaktır.

Açıklamalar:

ð                  İlk defa meclis-i mebusanın toplanması istenmiş­tir.

ð                  Tutarsız davranışlar içinde olan Damat Ferit Paşa hükümeti kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.

8-Ulusal irade padişah ve halifeyi de kurtaracaktır.

Açıklama:

ð                  Mustafa Kemal birlik ve beraberliğin devamı için böyle bir kararı da kongrede almıştır.

9-Milletimiz insani ve asri gayeleri tebcil; sınai ve iktisadi hal ve ihtiyacımızı takdir eder.

Açıklama:

ð                  Dışarıdan gelebilecek yardımların insani amaç­larla olması durumunda kabul edilebileceği vurgu­lanmıştır.

 

Kongrenin Önemi:

1.                  Erzurum Kongresi toplanış amacı ve katılımı yönüyle bölgeseldir. Fakat Mustafa Kemal kong­reye katıldığı için kongrede ulusal kararlar da alın­mıştır.

2.                  İstanbul’un muhalefetine karşı toplandığından ve aldığı karalardan dolayı ihtilalci bir kongredir.

3.                  Tam bağımsızlık ve mili egemenlik fikirleri açıkça vurgulandı.

4.                  Mustafa Kemal başkanlığında, dokuz kişiden olu-şan ve Doğu illerini temsil eden temsil heyeti ku­ruldu.

5.                  İlk defa ulusal sınırlardan bahsedildi

6.                  Doğu Anadolu’daki cemiyetler ve Trabzon Muha­faza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti, Doğu Anadolu Müdafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetinin çatısı al­tında birleştirildi.

7.                  Azınlık haklarına ilk defa tepki gösterildi

8.                  Sivil bir vatandaş olan Mustafa Kemal’in, kong­reye ve temsil heyetine başkan seçilmesi yetki problemini ortadan kaldırdı.

9.                  İstanbul hükümeti Mustafa Kemal, Rauf Orbay ve Refet Bele için tutuklama kararı çıkardı. 9 Ağustos 1919’da ise Mustafa Kemal askerlikten ihraç edildi.

10.               Ulusal güçlerin birleştirilmesi için ilk adım atıldı

11.               Ermenilere karşı takip edilecek yol belirlendi

12.               Bağımsızlık dış politika ilkesi olarak benimsendi.

  Açıklamalar:

ð                  Gücün tüm yurttan alınması için Sivas Kongresi­nin toplanmasına da gerek duyuldu

ð                  Mustafa Kemal ilk defa sivil bir vatandaş olarak Erzurum Kongresinde görev almıştır.

ð                  Erzurum Kongresinde dış işlerle de ilgili kararlar alınması kongrenin meclis gibi hareket ettiğini gösterir.

ð                  Askeri yetkileri alınan Mustafa Kemal’in emrine Kazım Karabekir’in gönüllü olarak girmesi Mustafa Kemal’in liderlik sorunun çözülmesinde etkili ol­duğu gibi örgütlenme döneminde Mustafa Kemal’in işini de kolaylaştırmıştır.

ð                  Mustafa Kemal bölge dışından olduğu için ilk anda Erzurum Kongresine alınmak istenmedi. Kongreden Kazım Bey ve Cevat Dursun’un istifa etmesi sonucunda Mustafa Kemal ve Rauf Orbay kongreye alındı.

ð                  Kongreye 56 delege katıldı. İstanbul’un baskıları sonucunda Elazığ valisi Ali Galip Elazığ, Mardin ve Diyarbakır delegelerinin kongreye katılmasını engelledi.

BALIKESİR KONGRESİ  (26-31 TEMMUZ 1919)

 

Balıkesir Kongresi Yunanlılara karşı Batı Ana­dolu’nun bütünlüğü için; Redd-i İlhak Cemiyetinin çalışmaları sonucunda Hacim Muhittin başkanlı­ğında toplanmıştır.

 Kararlar:

1.                  Yunanlılara karşı kuva-yı milliye güçlendirilecek

2.                  Batı Anadolu’daki güçler birleştirilecek

3.                  Seferberlik ilan edildi

4.                  Padişaha bağlılık bildirildi.

 

Balıkesir Kongresi Amasya Genelgesinin bağım­sızlık yönünü kabul etmiştir. Batı Anadolu örgüt­lenmeye çalışılmıştır.

                       

 ALAŞEHİR KONGRESİ  (16-25 AĞUSTOS 1919)

 

Batı Anadolu’nun Yunanlılara karşı bütünlüğünün korunması için Redd-i İlhak Cemiyetinin çalışma­ları sonucunda Hacim Muhittin başkanlığında top­lanmıştır.

  Kararlar:

1.                  Erzurum ve Balıkesir Kongresinin kararları görü­şüldü

2.                  Milli mücadeleyi destekleme kararı alındı

3.                  Yunanlılarla savaşma kararı alındı

4.                  Gerektiğinde büyük devletlerin yardımının alına­bileceği vurgulandı

 SİVAS KONGRESİ  (4-11 EYLÜL 1919) 

 

Bütünlük ve bağımsızlığı korumak için  nasıl bir politika izleneceğini saptamak; saptanan politikanın bütünü kapsayacak şekilde tüm milletçe uygulanması görüşülmek istenmiştir.

Kongrenin Karşılaştığı Sorunlar:

1-İstanbul hükümeti ve işgal güçlerinin engellemesi sonucunda kongreye beklenildiği kadar üye katıla­madı (38 kişi katıldı.)

2-Elazığ valisi Ali Galip’in kongreyi basacağı şayi­ası yayıldı ( Ali Galip Sivas’taki askeri birlikten çekindiği için kongreyi basamadı)

3-Fransızların Sivas’ı işgal edeceği haberleri ya­yıldı. ( Mustafa Kemal böyle bir şeyin mümkün olmayacağını belirtti.)

4-İlk anda Mustafa Kemal kongreye başkan seçil­mek istenmediyse de; uzun tartışmalar sonucunda Mustafa Kemal kongreye başkan seçildi.

5- Delegelerin büyük bir çoğunluğu ABD manda­sını savundu. Fakat Mustafa Kemal, ABD mandası­nın Türk milleti için uygun olmadığını delegelere anlatıp kabul ettirince; ABD mandası da kesin ola­rak reddedildi.( ABD Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasını istiyor; Osmanlı ülkesinin parçalanmasını öngörüyor; Türkiye’nin mandaterli­ğini ise istemiyordu.)

NOT:Erzurum Kongresinin kararları Sivas Kongre­sinin birinci maddesi olarak kabul edildiği için Sivas Kongresi Erzurum Kongresine göre daha kısa sürmüştür.

 Kararlar:

1-Osmanlı hükümeti bir dış baskı karşısında vatanın her hangi parçasını terk ve ihmal etmek zorunda kalırsa; halife ve saltanatın, vatan ve milletin ko­runmasını ve bütünlüğünü sağlayacak her türlü tedbir alınmıştır.

2-İtilaf devletlerinden haklarımıza saygı gösteren haklı ve adaletli bir karara varmalarını bekleriz

3-Milli cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti altında toplanmıştır.

Açıklama:

ð                  Birlik sağlanmıştır.

ð                  Cemiyetler bölgesel olmaktan çıkarak ulusallaş­mıştır.

ð                  Kuva-yı milliye için komuta birliği sağlanmıştır.

4-Mustafa Kemal başkanlığında tüm yurdu temsil edecek şekilde 15 kişiden oluşan temsil heyeti ku­ruldu.

5-Ali Fuat Cebesoy batı cephesi kuva-yı milliye komutanlığına tayin edildi.

  Açıklama:

ð                  Heyet-i Temsiliye ilk defa hükümet gibi yürütme yetkisi kullandı.

ð                  Batı cephesinin oluşturulması için ilk adım atıldı

6-İrade-i Milliye Gazetesinin çıkarılmasına karar verildi.

7-Damat Ferit Paşa hükümetinin iş başından uzak­laştırılmasına kadar İstanbul ile ilişkilerin kesildiği bildirildi.

 Açıklama:

ð                  Bu karardan yaklaşık yirmi gün sonra Damat Ferit Paşa hükümeti istifa ederek yerine Ali Rıza Paşa hükümeti geldi. Bu durum Sivas Kongresinin olumlu bir sonucudur ve Milli Mücadelecilerin İstanbul karşısında güçlendiğini gösterir.

 Kongrenin Önemi:

1.                  Kongreler dönemi kapandı

2.                  Misak-ı Milli esasları belirlendi

3.                  Heyet-i Temsiliye bütün vatanı temsil eder hale geldi

4.                  Milli birlik ve beraberlik büyük oranda sağlandı

5.                  Ulusal örgütlenme tüm vatanı kapsadı

6.                  Gücünü halktan alan yeni bir otorite ortaya çıktı

7.                  Mustafa Kemal lider olarak benimsendi

8.                  Erzurum Kongresi kararları ulusallaştı

9.                  Mondros Mütarekesi reddedildi

10.               Sivas Kongresi milleti temsil eden tek kurul oldu

11.               Tam bağımsızlık ve milli egemenlik ilkeleri temel prensip olarak kabul edildi

12.               Mandacılık kesin olarak reddedildi

13.               Kuva-yı Milliye cepheleri arasında kumanda bir­liği sağlandı

Açıklamalar:

ð                  Erzurum Kongresi; Doğu Bölgesinin, Osmanlı tarafından terk edilmek istenen yerinde geçici bir yönetim kurulacağından bahsederken; Sivas Kong­resi bu kararı bütün yurdu kapsayacak şekilde aldı.

ð                  Mustafa Kemal ve arkadaşları 1 Mayıs 1919’da idama mahkum edildi

ð                  İzinsiz  toplanmasından; hakkında tutuklama kararı olan Mustafa Kemal’i kendisine başkan seçti­ğinden ve aldığı kararlardan dolayı Sivas Kongresi de ihtilalcidir.

                

AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20-22 EKİM 1919)

 

Damat Ferit Paşa 2 Ekim 1919’da istifa edince, hükümeti Ali Rıza Paşa kurumuştur. Ali Rıza Paşa Anadolu hareketini milli mücadelecilerle iyi geçinerek kontrol almaya çalışan bir kişiydi. Bundan dolayı da Mustafa Kemal ile iyi geçinmeyi ilke edindi. Mustafa Kemal, Ali Rıza Paşa hükümetini Damat Ferit Paşa hükümetine nazaran daha ılıman olduğundan dolayı desteklediği gibi; birliğin sağla­nıp korunması için İstanbul hükümeti ile iyi geçinmeye de çalışmıştır. Mustafa Kemal ile Ali Rıza Paşa’nın karşılıklı görüşmeleri sonucunda Amasya’da, her iki tarafın uzlaşması amacıyla bir mülakat yapılmasına karar verildi. Amasya Görüş­melerine İstanbul hükümeti adına bahriye nazırı Salih Paşa katıldı. Milli mücadele adına Mustafa Kemal ve arkadaşları katıldı.

  

Alınan Kararlar:

1-Hiçbir vilayet terk edilmeyecek, himaye kabul edilmeyecektir.Bütünlük ve istiklal korunacaktır.

2-Azınlıklara siyasi hakimiyetimizi zedeleyici ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilmeye­cektir.

3-Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti İstanbul hükümeti tarafından tanınacaktır.

4-Meclis-i Mebusan toplanmalıdır.

5-Meclis-i Mebusan İstanbul dışında toplanmalıdır. (Meclisin İstanbul’da toplanması halinde mili mü­cadele ruhunu yansıtamayacağı ve rahat çalışama­yacağı düşünülmüştür.)

6-Sivas Kongresi kararları meclis tarafından onay­lanmalıdır.

7-Yapılacak antlaşmalar için heyet-i temsiliyenin onayı alınmalıdır.

8-Seçimlerin serbest yapılması

Önemi:

ð                  Milli mücadele, Heyet-i Temsiliye ve Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti İstanbul hükü­meti tarafından hukuken tanındı

ð                  Temsil Heyeti ile İstanbul arasındaki ilişkiler yumuşadı

ð                  İstanbul Anadolu’ya bağlı olmaya başladı.

ð                  İtilaf devletleri Anadolu hareketini İstanbul vası­tasıyla kontrol altına alamayacaklarını anlamıştır.

ð                  Meclis-i Mebusanın toplanması kararlaştırılmıştır.

 

Açıklamalar:

ð                  Görüşmelerde egemenlikten değil; bağımsızlıktan bahsedilmiştir.

ð                  Meclisin İstanbul dışında toplanması meselesinde anlaşmaya varılamadı

ð                  Salih Paşa kararların tamamını kendisinin kabul etmesinin bir anlam ifade etmediğini; kararların hükümet tarafından kabul edilmesinin önemli oldu­ğunu; kararların hükümet tarafından kabul edilmesi için elinden geleni yapacağını; bu konuda başarılı olamadığı takdirde istifa edeceğini açıkladı. Hükü­met sadece Meclis-i Mebusanın açılması kararını tam olarak onayladı. Salih Paşa ise istifa etmedi.