XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI

 

Genel Özellikleri:

1-İmparatorluğu çöküntüden kurtarmak

2-Dağılmayı durdurmak

3-Avrupa Devletlerinin, azınlıkların haklarını bahane ederek Osmanlı’nın içişlerine karışmalarını önlemeli

4-İmparatorluğun birliğini devam ettirmek

5-Rusya’ya karşı Avrupa devletlerinin desteğini sağla­mak için ıslahatlar yapıldı.

6-Bu dönemde bozulmanın sebebinin sadece askeriyede olmadığı görüldü.

7-II. Mahmut askeri alandaki ıslahatlara; idari alandaki ıslahatları da ekledi.

8-Tanzimat döneminde en fazla hukuki alanda ıslahat yapıldı.

Islahatların Başarıya Ulaşmamasının Sebepleri

1-Merkezi otoritenin zayıflamış olması

2-Fransız İhtilali sonucu çıkan ayaklanmalar

3-Ekonomik yönden Osmanlı’nın Avrupalıların sömür­gesi durumuna gelmiş olması.

4-Rusya’nın emellerine kavuşması için Osmanlı’yı sü­rekli baskı altından tutması.

5-Kültür çatışmalarının olması.

A-II.MAHMUT DÖNEMİ YENİLİKLERİ

1-ALEMDAR MUSTAFA OLAYI(1908)

Ò                 III. Selim’i Kabakçı Mustafa Paşa tahtından indirmişti. Nizam-ı   Cedit ıslahatlarını engelleyen Kabakçı, IV. Mus­tafa’yı da tahta geçirmişti. Rusçuk Ayanı Alemdar Mus­tafa Paşa ise Kabakçı taraftarlarını ortadan kaldırdı. III. Selim’i tahta çıkarmayı amaçlayan Alemdar; III. Selim öldürülüp yerine IV. Mustafa geçirildiğinden dolayı, II. Mahmut’u tahta çıkardı.

Ò                 Alemdar sadrazam olunca Nizam-ı Cedidin yerine Sekban-ı Cedidi kurdu. Yeniçeri isyanı sonucu Sekban-ı Cedit ortadan kaldırıldığı gibi Alemdar Mustafa Paşa da öldürüldü.

2-SENED-İ İTTİFAK (1808):

Sened-i ittifak Alemdar Mustafa  tarafından hazırlanıp; II. Mahmut ve ayanlara kabul ettirilen bir sözleşmedir. II. Mahmut ayanları kontrol altına almayı amaçlamıştır (Ayanlar merkezi otoritenin zayıflığından istifade ederek derebeyi gibi hareket etmeye başlamıştı).

Ayanlar;

1-Padişaha bağlı kalacaklarına

2-Yapılacak ıslahatları kendi bölgelerinde uygulayacakla­rına

3-Halka adil davranacaklarına

4-Alemdar’ı padişahın mutlak temsilcisi olarak kabul edeceklerine söz verdiler.

II. Mahmut ise ayanların varlığını kabul etti.

Sened-i İttifakın Tahlili :

1-Ayanların ıslahatları desteklemesi, ıslahatları hızlan­dırdı.

2-Ayanlara dahi söz geçirilemeyeceği anlaşıldı.

3-İlk defa padişah yetkileri sınırlandı.

4-Padişahın yetkilerini sınırlaması yönü ile Magna Car­ta’ya benzer.

5-Miri arazi üzerinde ayanlara mülkiyet verilmesi halkın tepkisine yol açtı.

6-Balkan halkı ayanların baskısından kurtulabilmek için, azınlık halkların isyanına yardım etmiştir.

7-Devlet otoritesini sarsmışlardır.

NOT: Ayanların varlığının tanınması devlet yönetimine ters düşer.

3-İDARİ ISLAHATLAR

1-Divan teşkilatı kaldırıldı. Nazırlıklar (bakanlıklar) ku­ruldu.

2-Sadrazamlık, başvekalete çevrildi.

3-Dirlik rejimi kaldırılarak devlet memurlarına maaş bağlandı.

4-Memurlar dahili ve harici olarak ayrıldılar. Memurlara rütbe ve nişan verilmeye başlandı.

5-Müsadere kaldırılarak, özel mülkiyet tanındı.

6-Taşra teşkilatı eyalet, liva ve kazalar olarak yeniden düzenlendi. İller merkeze bağlandı. Köy ve mahallelere muhtarlar atandı.

7-Askeri ve vergi amaçlı olarak ilk defa erkek nüfus sa­yıldı.

  8-Askeri Şura kuruldu (Dar-ı Şura-yı Askeri).

9-Adli işleri düzenlemek için Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye kuruldu.

10-Posta teşkilatı kuruldu.

11-Polis teşkilatının temelleri atıldı.

12-Karantina teşkilatı kuruldu.

13-Şeyhülislam ve Sadrazamın  yetkileri bakanlıklar ara­sında paylaştırıldı.

14-Milli orduya geçiş başladı (Yeniçeri ocağının kaldı­rılma­sıyla; ..1826..Vak’a-yı Hayriye

15-Dar-ı Şura-yı Babıali (Hükümet İşleri) kuruldu.

16-Pasaport mecburiyeti getirildi.

17-Sivil ve askeri yönetim birbirinden ayrıldı.

18-Sadrazam ve Şeyhülislamın gücünü azalttı.

4-KÜLTÜREL YENİLİKLER

1-Medreselerin yanı sıra, Rüştiye adı verilen orta dere­celi okullar açıldı. Mekteb-i Ulum-i Edebiye, Mekteb-i Maa­rif-i Adliye,Mekteb-i  Harbiye , Mekteb-i Adliye, Mekteb-i Tıbbiye, Mızıka-i Hümayun bu dönemde açıldı. Batı tarzı okulların yanında medreseler devam ettiği için eğitimde ikilik başladı.

2-İlköğretim mecburi hale getirildi.

3-Avrupa’ya ilk öğrenci gönderildi.

4-Avrupa  tarz müzik serbest bırakıldı.

5-Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmi gazete çıkarılmıştır.

6-Padişah resmi devlet dairelerine asıldı.

7-Memurlara fes ve pantolon giyme mecburiyeti geti­rildi.

8-Rumeli’ye seyahate çıktı.

9-Kız rüştiyeleri açıldı.

NOT: İlk defa bu dönemde kılık kıyafete değinilmiştir.

EKONOMİK YENİLİKLER

1-Yerli malı teşvik edildi (Avrupa mallarının Osmanlı pazarına hâkim olmaması için).

2-Çuha fabrikası kuruldu.

3-Müslüman Tüccarlara gümrük kolaylığı tanındı.

4-Yeni yollar açıldı.

5-Özel teşebbüsler desteklendi.

6-İngilizler ile Balta Limanı Antlaşması imzalandı (1838).

7-Türkiye’ye ilk buharlı gemi getirildi.

NOT: Ekonomik alanda pek başarılı olamadı.

8-Asakir-i Mansure hazinesi kuruldu.

9-Maliye nezareti kuruldu.

NOT: Hukuk devleti yolunda ilk adımlar atıldı.