1. DÜNYA SAVAŞI'NDA OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞTIĞI CEPHELER

KAFKAS CEPHESİ:

Cephenin Açılma Sebepleri:

►Başlamış olan Rus taarruzunu durdurmak

►Bakü petrol bölgelerini el geçirme düşüncesi

►Orta Asya Türk dünyası ile irtibatlaşarak Rusya’yı zor duruma düşürmek 

►İngiltere’nin Hint sömürge yollarını kesmek

►Enver Paşa’nın Turan imparatorluğu fikri

►Almanya’nın telkinleri

 1 Kasımda harekete geçmiş olan Rus birliklerine karşı Osmanlı 22 Aralıkta harekete geçti. Osmanlı’nın Ruslar karşısında Azapköy ve Köprüköy savaşlarında kazandığı başarılar geçici oldu. Bölgeye yazlık elbiselerle gönderilen ve yardım getiren geminin Ruslar tarafından batırılmasından dolayı desteksiz kalan Osmanlı askeri Rusya’nın teknik üstünlüğü ve Sarıkamış’ın ağır kış şartları karşısında büyük bir mağlubiyet aldı.Erzurum, Erzincan, Bitlis, Muş, Van ve Trabzon  Rusların eline geçti.               

   Çanakkale savaşlarından sonra Kafkas cephesine XVI. Kolordu komutanı olarak atanan Mustafa Kemal Paşa 1916’da Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri almıştır.

   Rusya’da Bolşevik ihtilalinin başlaması (Ekim 1917)bu cephede Osmanlı lehine sonuçlar ortaya çıkarmış, Ruslarla Osmanlı arasında 15 Aralık 1917’de Erzincan Mütarekesi; Ruslar ile İttifak devletleri ve Osmanlı arasında ise Brest-Litovsk Antlaşması imzalanmıştır.( 3 Mart 1918)

Brest Litovsk Antlaşması(3 Aralık 1918)

  Rusya Kafkas cephesini terk ederek Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya geri verdi.

  Önemi:

►Kafkas, Galiçya, Makedonya ve Romanya cephesi kapandı

►Berlin Antlaşması ile kaybedilen Elviye-i Selase Rusya’dan geri alındı

►Osmanlı askeri yönden rahatladı

►İtilaf bloğu sarsıldı

NOT: Brest-Litovsk Antlaşmasını İtilaflar onaylamadı

NOT: Ruslar Kafkaslardan çekilince; Gümrü civarında Ermeni Devleti kuruldu.

NOT: Türkler antlaşmadan sonra geçici olarak Hazar’a kadar ilerlemiştir.

NOT: Ruslar Elviye-i Selase’de plebisit yapılmasını istemiştir.

 Kafkas Cephesinin Özellikleri:

►Osmanlı’nın açtığı ilk taarruz cephesidir

►Osmanlı mağlup olduğu halde toprak kazandı

►Rusların kullanabilme ihtimalinden dolayı Bölgedeki Ermeniler 14 Mayıs 1915’de çıkarılan tehcir kanunu ile Suriye bölgesine gönderildi.

  KANAL CEPHESİ:

Cephenin Açılma Sebepleri:

►İngilizlerin Hint sömürge yolarını kontrol etmek

►Mısır’ı İngiltere’den geri almak

►İslam alemini İngilizlere karşı harekete geçirmek

►Almanya’nın telkinleri

  Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu İngilizler karşısında tutunamayarak Filistin’e çekilmiştir.

 Kanal Cephesinin Özellikleri:

Ò                 Osmanlı’nın ikinci taarruz cephesidir

Ò                 İlk kapanan cephedir

Ò                 Türk ordusu Tih sahrasında sıcaktan kırılmıştır.

Ò                 İngilizler deniz yoluyla sömürgelerinden yardım almıştır

Ò                 Cephe 14 Ocak 1915’de açılmıştır.

Ò                 Cepheye Almanlar destek göndermiştir

Ò                 Cephenin açılmasında bölgenin jeopolitik özelliği etkili olmuştur.

Ò                 Osmanlı Araplardan beklediği yardımı alamamıştır.

IRAK CEPHESİ:

Açılış Sebepleri:

►İngilizler Hint Deniz yolunun güvenliğini sağlayarak bölgedeki Alman tehlikesini ortadan kaldırmak                                                                           

►Musul-Kerkük petrollerini ele geçirmek ve Kuzeye çıkarak Rusya’ya yardım etmek 

NOT: Çanakkale Cephesinin açılış sebeplerinden biri de Rusya’ya yardım etmekti.

Cephenin Özellikleri:

►İngilizler 24 Kasım 1915’de Ktesifon; 29 Nisan 1916’da Kutülamare’de Türklere mağlup olmuş ve komutanları general Towsend Türklere esir olmuştur.

►İngilizler 17 Mart 1917’de Bağdat’a girmeyi başarmıştır.

KANAL CEPHESİ:

Almanya’nın isteği doğrultusunda Mısır ve Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek böylece İngilizlerin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek amacıyla açılmıştır.

Osmanlı Devletinin bu cephede başarısız olması üzerine İngilizler Filistin üzerinden karşı taarruza geçmişlerdir.

                                                                                                                                                                                                                                                                           

ÇANAKKALE CEPHESİ:

İtilaf devletleri tarafından açılmıştır.

Açılma nedenleri:

►İstanbul ve boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni saf dışı bırakmak

Açıklama: Savaşın alanını daraltmak ve süresini kısaltmak

►Rusya’ya askeri ve ekonomik yardım götürmek

►Savaşı kısa zamanda sonuçlandırmak

►Balkan uluslarını savaşın içine çekmek

Amaçları:

a-Osmanlı ile Almanya’nın bağlantısını kesmek

b-Rusya ile karadan bağlantı kurmak

c-Avusturya’yı Balkanlarda zor duruma düşürmek

Açıklama: İtilaflar, başarılı olunduğu takdirde, Balkan devletlerinin bundan cesaretlenerek Osmanlı ve Avusturya’dan pay almak için harekete geçe-bileceklerini zannediyordu 

►Osmanlı Ordularının Kafkas ve Kanal cephelerinden çekilmesini sağlamak

►Balkanlarda yeni cephe açarak ittifak devletlerinin birbirine olan itibarını zayıflatmak.

►Kanal Cephesinin yükünü hafifletmek

►İngiliz sömürge yollarının kontrolünü sağlamak

►Osmanlı ile Almanya’nın bağlantılarını kesmek

►Rus buğdayının Avrupa’ya naklini sağlamak

 İngiliz ve Fransız donanmalarının saldırısıyla 19 Şubat 1915’te denizde başlayan savaş 18 Mart 1915’de Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanmış (Seddülbahir ve Kumkale başarısı)  25 Nisanda başlayan kara savaşları da ittifak devletlerinin mağlubiyeti ile sonuçlanmıştır. 

Açıklama: Bu başarılarda; askerlerine “Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen, XIX. tümen komutanı Mustafa Kemal’in Anafartalar, Conkbayırı ve Arıburnu’nda kazandığı başarılar etkili  olmuştur.

NOT: Nusret mayın gemisinin boğaza döşediği mayınlar da Osmanlı’nın başarılı olmasında etkili olmuştur.

Sonuçları:

1.                  I .Dünya savaşı uzadı

2.                  Rusya’ya yardım götürülemediğinden dolayı Rusya’da artan ekonomik kriz Bolşevik ihtilaline zemin hazırlandı.

3.                  İngiltere ve Fransa itibar kaybetti ve büyük zarar gördü

4.                  Bulgaristan ittifak devletleri safında savaşa girdi. Sırbistan ve Yunanistan karşı savaşa giren Bulgaristan Osmanlı ile Almanya arasında kara bağlantısı kurdu. Bulgaristan Rusya’nın başarılı olarak Balkanlar’a inmesini de istemiyordu.

5.                  Türk ulusunun kendine olan güveni arttı. Bu güven milli mücadeleye taşındı

6.                  Yaklaşık yarım milyon insan hayatını kaybetti

7.                  Askerlerine “Ben size Taarruzu değil ölmeyi emrediyorum” diyen 19.Tümen komutanı Mustafa Kemal Paşa bu cephede kazandığı başarılarla tanınmış,generalliğe terfi etmiş ve Milli Mücadelede önder olarak kabul edilmiştir.

8.                  Osmanlı’nın saygınlığı arttı.

9.                  İngiliz ve Fransız donanmalarının da mağlup olabileceği görüldü

10.               Sömürge altındaki milletler cesaretlenmiştir.

11.               Yunanistan ve Romanya’nın savaşa girip girmeme konusundaki tereddütleri artmıştır.

12.               İngiltere ve Fransa’nın boğazlara saldırmasını çıkarlarına uygun bulmayan Rusya boğazların kendisine terk edilmediği takdirde Almanya ile barışacağını ileri sürerek İngiltere ve Fransa’yı tehdit etmesi ilk defa gizli antlaşmaları gündeme getirdi. Yapılan antlaşma ile boğazlar bölgesi Rusya’ya bırakıldı.

Cephenin Özellikleri:

Ò                 Osmanlı’nın zaferi ile sonuçlanan tek cephedir

Ò                 İstanbul’u tehdit eden tek cephedir

Ò                 Saldırının İstanbul’u tehdit etmesi Türk milletinin savunma azmini artırmıştır

Ò                 Mustafa Kemal savaş esnasında albay; savaş sonrasında ise general olmuştur.

 

HİCAZ VE YEMEN CEPHESİ:

               

Osmanlı Devleti bu cephede kutsal yerleri korumak için savaşmış; ancak Arapların İngilizlerle hareket etmesi yüzünden başarılı olamamıştır. İngilizlerin 1917’de Akabe’yi ele geçirmeleri sonucunda bölgedeki Osmanlı hakimiyeti sona ermiştir.

Cephenin Özellikleri:

►Araplar arasında milliyetçiliğin güçlendiği ve İslamcılığın iflas ettiği görülmüştür.

NOT: Fahrettin Paşa’nın Medine savunması meşhurdur.

NOT: I. Dünya savaşından sonra Arap bölgelerinde İngiltere ve Fransa mandater sistemler kurmuştur.

FİLİSTİN VE SURİYE CEPHESİ:

  Kanal harekatının başarısız olması üzerine karşı taarruza geçen İngilizler Kudüs’ü almıştır. İngiliz ilerleyişi Mustafa Kemal Paşa tarafından Halep’in kuzeyinde durdurulmuştur.

  Cephenin genel komutanı Alman Liman Von Sanders idi. Mondros Mütarekesi imzalanınca; yıldırım orduları komutanlığı Liman Von Sanders’ten alınarak Mustafa Kemal’e verilmiştir. Mustafa Kemal bundan sonra bölgede savunma tedbirleri almaya başladıysa da İstanbul’a geri çağrılmıştır.

Cephenin Özellikleri:

►I. Dünya savaşı esnasında Mustafa Kemal’in savaştığı son cephedir.

►Bu cephede savaşlar sürerken mütareke oldu

►Mustafa Kemal’in mütareke sonrasında Türk ordusunu hızlı bir şekilde Anadolu’ya çekmesi, mütareke gereğince İtilaf devletlerine teslim edilmesi gereken Türk askerinin, teslim olmasını önledi ki bu askerler Kurtuluş Savaşının askeri gücünü oluşturdu.

NOT: Bu cepheye İtalyanlar be Fransızlar da asker göndermiştir.

  GALİÇYA-MAKEDONYA-ROMANYA CEPHESİ:

  Osmanlı Devleti bu cephelerde müttefiklerine yardım etmek ve Makedonya üzerinden geçen ve Almanya ile kara bağlantısını sağlayan demiryolunun güvenliğini sağlamak için savaşmıştır.

  Osmanlı bu cephelerde Rus, Sırp, Romen ve Fransız güçlerine karşı savaşmıştır. Brest Litovsk Antlaşması ile bu cephe kapanmıştır. Bu cephe Osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı tek cephedir.

    OSMANLI  DEVLETİNİ  PAYLAŞMA  TASARILARI

                         (Gizli Antlaşmalar)

 

Gizli Antlaşmaların İmzalanma Sebepleri:

1.                  Şark meselesi (Osmanlı ülkesini paylaşma meselesi) ni halletmek

2.                  İtilaf bloğunun birlik ve istikrarını sağlamak

3.                  Savaştan sonra Osmanlı’yı paylaşma konusunda anlaşmazlığa düşmemek

4.                  İtalya’yı İtilaf bloğuna çekmek

5.                  Rusya’yı İtilaf bloğunda tutmak

  Boğazlar Antlaşması (Mart-Nisan 1915):

Çanakkale Savaşı esnasında Rusya boğazlar konusunda tedirginleşince; İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanan antlaşma ile boğazlar ve çevresi Rusya’ya bırakılmıştır.

Antlaşmanın Önemi:

Ò                 Rusya’nın Almanya tarafına geçmesi önlendi

Ò                 Gizli antlaşmalar başladı

Ò                 İngiltere ve Fransa ilk defa Rusya’nın boğazlar konusundaki isteklerini kabul etmiştir.

NOT: Rus Çarlığı yıkıldıktan sonra; tekrar yapılan gizli antlaşmalar sonucunda boğazlar bölgesinin yönetiminin İtilafların ortak kontrolünde olmasına karar verildi.

  Londra Antlaşması (26 Nisan 1915):

 İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalandı.

 İtalya’ya On İki Ada ve Antalya bırakıldığı gibi; Osmanlı’nın Libya üzerindeki halifelik haklarının da kaldırılacağı vaat edildi. Bu antlaşma sonucunda İtalya İtilaf bloğuna geçti.

 

Sykes-Pcot (1916):

 İngiltere ile Fransa arasında imzalanmıştır.

ð                  Musul hariç, Irak İngiltere’ye bırakıldı

ð                  Adana, Antakya, Lübnan ve Suriye kıyıları Fransa’ya bırakıldı.

ð                  Musul, Ürdün ve Suriye’nin bir kısmında Arap krallığı kurulacak ve bu devlet Fransa ile İngiltere’nin ortak denetiminde olacaktır.

ð                  Filistin’de, Rusya, İngiltere, Fransa, İtalya ve Şerif Hüseyin tarafından kararlaştırılarak, uluslar-arası bir yönetim kurulacaktır.

ð                  Hicaz serbest bölge olacaktır.

                Önemi: 

►Arap bölgeleri (Orta Doğu) paylaşıldı

  Petrograt Protokolü:

  Rusya, Fransa ve İngiltere arasında imzalandı.Rusya'ya  İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu çı-karlarını kabul etmesine karşılık boğazlar bölgesine ek olarak Trabzon’a kadar Doğu Karadeniz, Erzurum, Van ve Bitlis verildi.

  Mac Mahon (1916):

  İngiltere’nin Mısır valisi ile Şerif Hüseyin arasında imzalanmıştır. Şerif Hüseyin’e bağımsız devlet vaat edilmiştir. Arapları Osmanlı’ya karşı savaştırmak isteyen İngilizler bu tür gizli antlaşmalarla amaçlarına ulaşmıştır.

  Saint Jean de Maurıenne (19 Nisan 1917):

  İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalanmıştır.

  On İki Ada, Antalya, İzmir,Aydın ve Muğla İtalya’ya bırakılmıştır. İngiltere; İzmir’in İtalya’ya verilmesini Rusya istemeyeceğinden dolayı; bu antlaşmanın geçerli olabilmesini, Rusya’nın antlaşmayı imzalamasına bağlamıştır. Rusya kısa bir süre sonra savaştan çekildiği için bu antlaşma Rusya tarafından imzalanamamıştır. Paris Konferansında İzmir’i Yunanistan’a bırakmak isteyen İngiltere İtalya’nın karşı çıkmasına karşı Sen Jön dö Möryen antlaşmasının geçersizliğini ileri sürmüştür.

                 Gizli Antlaşmaların Önemi:

►İtilaf devletleri aralarında çıkar birliği sağlamışlardır.

►Savaş daha bitmeden Osmanlı toprakları paylaşılmıştır.

►Bu antlaşmalar Mondros Mütarekesinin ağır şartlar taşımasında etkili olmuştur.

►İtilaf devletleri birlik ve bütünlüğünü güçlendirmiştir.

►İtilaf devletlerinin zaferden emin olduğunu gösterir.

Gizli Antlaşmaların Özellikleri

1.                  Şark meselesini halletmeye yöneliktirler

2.                  Osmanlı toprakları paylaşılmıştır.

3.                  İtilaf birliği çıkar birliği sağlamıştır.

4.                  Osmanlı’nın savaşa girmesinin bir sonucu olarak gündeme geldiler

Açıklamalar:

1.            Yunanistan gizli antlaşmalara katılmadığı halde; savaştan sonra toplanan Paris Konferansında İzmir ve civarını alarak Osmanlı’nın paylaşımına açıkça katıldı.

2.            Rusya gizli antlaşmalara katıldığı halde; savaştan çekildiğinden dolayı; savaştan sonra Osmanlı’nın paylaşımına katılamadı

3.            İtalya gizli antlaşmalara katıldığı halde; savaştan sonra antlaşmalardan umduğunu bulamadı; ki bu durum İtalya ile İngiltere ve Fransa’nın arasını açtı.

4.            Gizli antlaşmaları dünyaya ilk defa Çarlık Rusyasını, İngiltere, Fransa ve İtalya’yı dünya kamu oyuna kötü göstermek isteyen Bolşevikler duyurdu.

5.            Wilson İlkeleri gizli antlaşmaları hukuken geçersiz saydı.

6.            İngiltere ve Fransa ABD ile çelişkiye düşmeden gizli antlaşmaları uygulayabilmek için Paris Konferansında mandater düşüncesini ortaya attılar; Mondros Mütarekesine 7 ve 24. maddeleri koyup azınlıkları Osmanlı’ya karşı kışkırttılar.

7.            Mondros Mütarekesinden sonra başlayan işgaller genelde gizli antlaşmalar doğrultusunda oldu

8.            Rusya’nın savaştan çekilmesi gizli antlaşmaları değiştirdi: Doğu Anadolu’da Ermeni Devleti kurulmasına; Ermenilerin koruyuculuğunun ABD’ye verilmesine ve boğazlar üzerinde ortak yönetim kurulmasına karar verildi.

9.            Mondros Mütarekesinin imzalanması ile gizli antlaşmalar uygulamaya girdi.

10.          İşgal güçleri gizli antlaşmaları daha rahat uygulayabilmek için Mondros Mütarekesini işlerini kolaylaştıracak şekilde hazırladılar.

        WİLSON İLKELERİ (8 OCAK 1918)

ABD Cumhurbaşkanı Woodrow Wilson 1.Dünya savaşı sonrasında yapılacak barışın esaslarını yayınladığı on dört ilke ile açıklamış,İtilaf devletleri de ABD’yi yanlarında tutmak istediklerinden dolayı bu ilkeleri kabul ettiklerini bildirmişlerdir.

ABD başkanı Wilson, savaştan sonra barışın devam etmesini bir daha böyle büyük savaşların çıkmamasını istiyordu.

 İlkeler:

1.Galip devletler yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacak

 Açıklama:

  Bu madde yeni sömürgeler oluşmasına karşıdır. Mağlup devletlerin mütareke imzalamasını hızlandırmıştır. Savaştan sonra imzalanan antlaşmalar bu maddeye uymamıştır.

2.Devletlerarası antlaşmalarda açık diplomasi esası uygulanacak.

  Açıklama:

  Gizli antlaşmalar hukuken geçersiz sayılmıştır.

3.Karasuları dışındaki denizlerde tam serbestlik sağlanacak

4.Uluslar arası ekonomik engeller kaldırılacak ve devletler arsında eşitlik sağlanacak

5.Silahlanmanın azaltılması yolunda karşılıklı güvenceler verilecektir.

Açıklama:  İlk silahsızlanma çağrısıdır.

6.Rusya,Belçika,Romanya,İtalya,Sırbistan,Karadağ ve Romanya’nın sınırları tekrar saptanacak

7.Devletlerarası anlaşmazlıkları barış yoluyla çözecek uluslar arası bir örgüt kurulacak

Açıklama:

 Milletler Cemiyetinin kurulması istenmiştir. Bu cemiyet Paris Konferansında kurulmuştur. Bu madde Wilson Prensiplerinin uyulan tek maddesidir. Savaş uluslar arası meselelerin çözülmesinde araç olmaktan çıkarılmak istenmiştir.       

8.Boğazlar bütün ulusların ticaret gemilerine açık olacak.

9.Osmanlı İmparatorluğu’nda Türklerin oturduğu bölgelerin egemenliği sağlanacak, diğer bölgelerdeki uluslara da kendilerini geliştirme hakkı verilecektir.

  Açıklama:

  Osmanlı Devletinin devam edeceği, fakat, parçalanacağı vurgulanmıştır. Bu madde Mondros mütarekesinden sonra Anadolu’da başlayan işgallerin hukuk dışı; bu durum karşısında Türk Kurtuluş Savaşının ise hukuka uyduğunu gösterir. Bu madde azınlıklar için ilham kaynağı olmuştur.

10.Alses Loren Fransa’ya geri verilecektir.

  Açıklama:

  Bu madde savaştan sonra mağlup devletlerden toprak alınmayacaktır maddesi ile çelişmektedir.

  Wilson Prensiplerinin Önemi:

1.                  İttifak grubu mütareke imzalanması konusunda cesaretlendi

2.                  Çok uluslu imparatorlukların parçalanması ön görüldü

3.                  Wilson ilkeleri itilaf devletlerinin çıkarlarına ters düşmüştür. Bu nedenle kabullenmiş gibi  göründükleri bu ilkeleri kendi çıkarları doğrultusunda yorumlamışlardır. İttifak devletleri ise bu ilkeleri barışın anahtarı olarak görüp benimsemişlerdir.

4.                  Savaştan sonra prensiplerine uyulmadığını gören ABD belli bir dönem Avrupa siyasetinden çekildi. ABD başkanı Wilson ilk seçimleri kaybederek yönetimden çekildi.

5.                  İmzalanan antlaşmalarda prensiplere uyulmadı

6.                  Kurtuluş Savaşı ve II. Dünya Savaşının çıkması Wilson Prensiplerinin amacına ulaşmadığını gösterir.

Savaşı Bitiren Ateşkes Antlaşmaları:

Bulgaristan        :  (Selanik-29 Eylül 1918)

Osmanlı              :  (Mondros-30 Ekim  1918)

Avusturya           :  (Villa gusti-3 Kasım-1918)

Almanya             :  (Reshondos-11Kasım-1918 ) 

  Açıklamalar:

ð                  Almanya’da 9 Kasım 1918’de cumhuriyet ilan edildi.

ð                  Avusturya’nın savaştan çekilmesinde kendisine bağlı azınlıkların isyanı etkili oldu

ð                  Romanya, Rusya savaştan çekilince savaştan çekildi

ð                  Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi Osmanlı ile Almanya’nın kara bağlantısını kesti.